Жалғыздық және ұялы телефонға тәуелділік - күнделікті өмірде жиі кездесетін құбылыстар, оның физикалық және психологиялық бейімсіздікке әкелуі мүмкін екені де айтылады. Апта ортасында Алматыда бас қосқан сарапшылар қауымдастығы осы мәселені жан-жақты талқылады, деп жазады Egemen.kz.
Сарапшылардың айтуынша, қоғаммен бірге санамыз да цифрланып барады. 2-3 жастағы бөбектердің тілінің кеш шығуы үйреншікті құбылысқа айналып барады. Жақында үйге ата-анасымен қонаққа келген 5-6 жастағы баланың аяқ астынан «Монстр келе жатыр. Мен одан жасырынуым керек» деген әрекетінен, алғашқыда шошып қалдым. Ал ата-анасының айтуынша, бұл қалыпты құбылыс.
Жиынға қатысқан сарапшылардың айтуынша, смартфондардың әсерінен психлогиялық жалғыздық дерті тамырын тереңге жаймай тұрғанда күресу керек. Дамыған елдерде мектепке ұялы телефондар алып келуге тыйым салу тәжірибеге енді.
Логопед-дәрігер Фера Бұршақбаеваның айтуынша, жалғыздық жасөспірімдердің ұялы телефонына тәуелділікпен байланысты деп саналса да, осы байланыстың негізіндегі механизмдер әлі күнге дейін түсініксіз. Бірақ соңғы 10 жылдықта тілі шықса да сөздік қоры шектеліп қалған балалар көбейіп келе жатыр. «Смартфонның, ғаламтордың бала дамуына әсері зерттелмеген тақырып деп көз жұмып қарауға болмайды. Мұны академиядық пән сабағы ретінде мектеп бағдарламасына енгізетін кез келді», дейді ол.
Өмірімізді смартфонсыз немесе ноутбуксыз елестете алмаймыз. Технология адамдарға әлемнің кез келген жерінде байланыста болуға мүмкіндік берді, бірақ соған қарамастан жалғыздық сезімін бойымыздан алыстата алмаймыз. Мысалы, сөздік қоры қалыптаспаған баланың алданышы смартфон екені қалыпты құбылыс. Осы жаста тірі қарым-қатынастың жетіспеушілігі оның кейінгі бүкіл өміріне өте теріс әсер етуі мүмкін. 15-16 жаста адамдар өздеріне өте сыни қарайды, кешендерге ұшырайды және сыртқы келбетіне байланысты алаңдайды. Ғалымдар қолжетімді гаджеттер мен интернеттің пайда болуы оларды құрдастары арасында емес, Желіде қарым-қатынас іздеуге мәжбүрлейтініне назар аударды.
ДДҰ-ның (HBSC) 2022 жылғы мәліметтеріне сәйкес, жасөспірімдер алаңдаушылық, депрессия және жалғыздық сезімімен жиі кездеседі.
Бұл ретте олар отыратын күйде күніне 6-8 сағатқа дейін өткізеді:
51,3 пайызы компьютерде немесе гаджеттерде ойнайды, 56,5 пайызы әлеуметтік желілерде, ал 30,5 пайызы ақпаратты интернеттен іздейді.Соңғы төрт жылда ойынға әуестенгендердің үлесі 20 пайызға артты. виртуалды әлемнің шырмауына ерте шырмалған баланың да психология да жалғыздықты құп көретінін сарапшылар жиі айтады. Яғни балаға арналған нақты және виртуалды кеңістік бірдей болады, коммуникативтік шектер бұлыңғыр болады, ал когнитивтік даму баяулайды, өйткені ол өзінің жеке қасиеттерін дамытпайды.
Медицина профессоры Алмаз Шарманның айтқанындай, бір кездері біздің қалаларымыз бен ауылдарымыздағы балалық шақ аула шаңы мен дала желінің ашықтығының иісі болатын. Біз асық, футбол немесе «қарақшы казактар» ойнап, партада таласып, киноға бірге бардық. Ата-аналар балаларын «фонарьға дейін» шығаратын. Біз қоғамда - көршілеріміз, достарымыз, аула компанияларымыз арасында өскен едік.
«Бірақ XXI ғасырдың басында бәрі өзгерді. Ата-аналардың қорқынышы - жолдардағы машиналар, криминалдық жаңалықтар, қауіпсіздік үшін алаңдаушылық - балаларды пәтерлерге айдап жіберді. Ал 2010-шы жылдары смартфондар аула ойындарын мүлдем ығыстырды. Осы сәттен бастап балалық шақ виртуалды кеңістікке «көшті»: TikTok кино мен әндерді гитарамен ауыстырды, мектеп чаттары - тірі қарым-қатынас» дейді профессор. .
Бүгінде біз цифрлық жалғыздық құбылысын көріп отырмыз.
«Формалды түрде жасөспірімдер үнемі байланыста - чаттарда, мессенджерлерде, әлеуметтік желілерде. Бірақ іс жүзінде олар өздерін жалғызбасты сезінеді. Инстаграмдағы лайк, чаттағы көңіл-күй, TikTok реакциясы - бұл өмірдің қысқа сигналдары, бірақ шынайы жақындық емес. Психологтар мұны «диеталық достық» деп атайды: қарым-қатынас дәмі бар сияқты, бірақ қоректілік - нөл. Нағыз әңгімелер, серуендер мен бірлескен істер біртіндеп жойылып барады» деп алаңдайды профессор.
Профессордың айтуынша, тарих: қауымдар мен адами байланыстар дағдарысы - жаңалық емес. ХХ ғасырдың басында индустрияландыру және жаппай көші-қон дәстүрлі қоғамдастықтарды қиратты. Бірақ адамдар жауап ретінде үйірмелер, қызығушылығы бойынша клубтар, спорттық секциялар құрды. Цифрлық дәуір қайтымсыз екені белгілі болып қалды. Адамзаттың ақыл ойы оның дамуынан ілгері жүрсе, оның да емі табылады. Жауап тек өзімізге ғана - тірі қарым-қатынас мәдениетін, ауладағы достықты, дәстүрлерді құрметтеуді және отбасының жылуын сақтай алатынымызға байланысты. «Жақында оқушылар сарайының және шағын қалада комьюнити-орталықтың ашылу рәсіміне қатыстым. Онда үрпақтарды біріктіру үшін балалар, ересектер мен қарттар мұнда спорт, білім, бос уақыт және ең бастысы - тірі қарым-қатынас табуы тиіс екені айтылды. Бұл смартфондағы жалғыздыққа ең жақсы балама емес пе? Біз салатын болашақ осындай жобаларда емес пе? Әкімдіктердің брусчатка мен бордюрлерді мағынасыз ауыстырумен, мінсіз асфальттарды төсеумен айналысуды тоқтатып, адамдарды шынымен де біріктіретін нәрсеге инвестициялайтын уақыты келді ме?
Егер біз балалар мен ата-аналар, жастар мен қарттар, жалпы қоғам бірлігі үшін нақты жағдай жасамасақ, онда біз үшін мұны кім және қашан жасайды?» дейді сарапшы.